Mantar nedir? Hangi çeşitleri bulunur? Hangi mantarlar yenilebilir? Zehirli mantarların zararları nelerdir? Mantar zehirlenmelerinde neler yapılmalıdır? T. magnatum mantarı nedir, nerede yetişir? Trüf mantarının değeri ne kadardır?
Mantar Nedir?
Literatür içerisinde Fungi, tek haliyle Fungus olarak isimlendirilen canlı âlemidir. Kendisine has özellikleri sebebiyle özel bir yeri bulunur. Kimi araştırmacı için hayvanlar âlemine kimi araştırmacı içinse bitkiler aleminde yer bulmuştur. Dünya üzerinde geniş bir yayılım gösteren mantarlar, özellikle nemli bölgelerde daha geniş yayılım göstermektedir.
Yaklaşık olarak 1,5 milyon civarında mantar türü olduğu düşünülmektedir. Literatüre ise bunların 70,000 kadarı tanımlanmıştır. Ekolojik olarak besin döngüsü için önemli yer sahibi olan mantarların yenilebilen türleri kadar zehirli türleri mevcuttur. Bazı türler ekmek, şarap, bira mayası olarak kullanılır.
Meksika, Guatemala gibi bölgelerde halk tarafından halüsinojenik mantarlar, dini ve mitolojik törenler için kullanılır. Çin, Kuzey Amerika yerlileri tarafından tıbbi amaçla kullanılan türlerde mevcuttur.
Tarih içerisinde II. Claudius ve Papa VII. Clement, düşmanları tarafından yedirilen zehirli mantar sonucu ölmüştür. Hint mitolojisinde yer alan Buddha'nın bir köylünün ona sunduğu toprak altında yetişen mantarı yemesiyle öldüğü efsanesi yer alır.
Tüketim Yönüyle Hangi Çeşitleri Bulunur?
Lezzet bakımından yenilebilen mantarlar ve zehirli mantarlar mevcuttur. Bazı türler ise tüketilen ürünlerin üretiminde kullanılmaktadır. Özellikle ekmek hamuru mayasında, alkol üretiminde, bazı peynir türlerinin hazırlanmasında kullanılır. Endüstriyel bakımdan önemli olan sitrik asidin üretimi için mantarlar kullanılmaktadır.
Hangi Mantarlar Yenilebilir?
Ekonomik ve besin değeri bakımından bazı mantar türleri tüketilebilmektedir. Nadir olarak pişirildiğinde toksik etkisini kaybeden ve tüketilebilen türlerde mevcuttur.
Yenilebilir mantalar, doğal konumlarından dönemine göre toplanarak tüketildiği gibi özel olarak yetiştiriciliğide yapılabilmektedir.
Yenilebilir mantarların başında; Morchella esculenta (Kuzu göbeği) mantarı gelmektedir. Kendisine has lezzetiyle geniş tüketici kitlesi bulunan mantar, toplandıktan sonra tüketilebildiği gibi kurutularakta mevsimi dışında yenilebilmektedir.
Özel olarak yetiştiriciliği yapılabilir mantarlar arasında; kültür mantarı, istiridye mantarı olarak bilinen kavak mantarı en çok tercih edilen türler arasında yer alır.
Zehirli Mantarların Zararları Nelerdir?
- Kuzugöbeği ebesi olarak isimlendirilen Gyromitra esculenta türü
- Evcikkıran, Köy göçüren namıyla ün salmış Amanita phalloides (Ölüm meleği) mantarı
- Gelin mantarı olarak adlandırılan, zehirli olması dışında halüsinojen etkisiyle delilik krizlerine sebep olan Amanita muscaria (Sinek Mantarı)
- Ölümcülün erafeti olarak tanınan, yenilebilir bazı mantar türlerine benzerliğiyle bilinen Lepiota bruneoincarnata türleri başta gelen zehirli türlerdir.
Mantar Zehirlenmelerinde Neler Yapılmalıdır?
Doğadan mantar toplamak ve tüketmek için özel donanıma ihtiyaç vardır. Türlerin spesifik özellikleri, gözle görülen kadar görülmeyen noktaları hakkında teknik ve deneyime bağlı bilgi gerekmektedir.
Yanlış inanışlar, eksik bilgiye bağlı toplanan, hatalı pişirme ve tüketme sonucundan birçok mantar zehirlenmesi yaşanmaktadır.
Mantar zehirlenmelerinde ölümler kaçınılmaz durumdadır. Yukarıda belirttiğimiz köy göçüren mantarı özellikle içerdiği amanitin (Amanotoxinler'den alfa amanitin) ve phalloidin maddeleri yenildikten 8-12 saat içerisinde ilk belirtilerini gösterir. Tüketen kişiler zehirlendiğinin farkında olmamaktadır. 3-4 gün içerisinde karaciğere ve böbrek metabolizmasına yaptığı etki sonrasında ölüm kaçınılmaz olmaktadır. Türkiye yaşanan ölümcül zehirlenmelerin %90 oranıyla en başında yer alır.
- Mantarın yenmesine takiben başlayan; mide bulantısı, sersemlik, uyku hali, tansiyon düşüklüğü, bulanık görme, vücut kızarmaları, ağız içerisinde metal tadı, kusma, terleme gibi belirtileri gözlenlendiği andan itiraben en yakın sağlık merkezine gitmeniz gerekmektedir.
- Erken müdaheleyle yaşanacak hasarların azaltılması büyük önem arz etmektedir.
- Panzehirler, Ulusal Zehir Danışma Merkezlerinde yer almaktadır. Zehirlenme vakalarında kısa sürede kullanılması, sağlık için önem arz etmektedir.
- Zehirlenme vakası yaşandığında “114” numaralı Ulusal Zehir Danışma Merkezine 7/24 arayarak bilgi verilmesi gerekmektedir.
T. magnatum Mantarı Nedir, Nerede Yetişir?
Tüketilebilir mantarlar içerisinde önemli bir yere sahip mantar türlerinden bir tanesidir. Lezzeti kadar değer bakımından bulunduğu konumla Dünya'nın En Pahalı Gıda kategorisinde ilk sıralarda yer almaktadır.
Beya Trüf mantarı olarak bilinen tür; ileri derece aromatik tadı ve kokusuyla farklı bir çekiciliğe sahiptir. Tadı kadar parasal değeri bakımından klasik mantarlardan ayrı bir büyüsü vardır. Sert yapısı, yoğun aromasıyla pişilerek yenmesi imkansız olan mantar, daha çok yiyeceklere çiğ olarak rendeleme yoluyla eklenerek tüketilmektedir.
Omlet, makarna ve bazı soslar içerisinde kendisine özel yer ve tat edinen Beyaz Trüf (T. magnatum)
mantarı ilk başlarda tadıyla itici gelsede ilerleyen süreçte vazgeçilmezler arasında yer alacak bir türdür.
Yaz ve sonbahar aylarında meşe, kayın, fındık, kavak ve çam ağaçlarının diplerinde yetişmektedir. Toprak altında olgunlaşan mantar için özel eğitimli köpek türü (Lagotto Romagnolo) kullanılmaktadır.
Trüf mantarını bulmanın bir diğer yoluysa domuzların yol güzergahlarında yer alan ağaç diplerine bakmakta gerekir. Domuzlar tarafından özel olarak tüketilen mantarın sporları doğaya dağıtılmasında önemki rol oynamaktadır.
Ülke sınırlarımız içerisinde Beyaz Trüf mantarına dair hiçbir örnek kaydı bulunmamaktadır. Mantarın o muazzam tadına bakabilmek için mevcut şartlarda kilosu için 3 bin Euro'yu gözden çıkarmanız gerekmektedir.