Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından sonra, 1924 yılında çıkarılan Teşkilatı Esasiye Kanunu (Anayasa) ile Zonguldak, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk ili olarak kabul edilmiştir. Bursa, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk başkenti olarak tarihî ve kültürel zenginliklerle dolu iken, Zonguldak, Cumhuriyet döneminde sanayi ve madencilikle ön plana çıkmıştır. Bu iki şehir, Türkiye'nin tarihî ve ekonomik çeşitliliğini yansıtan önemli merkezlerdir. Haberimizde Zonguldak iline ait detaylar yer alıyor.
Türkiye'nin İlk İli Hangisidir?
Türkiye'nin ilk ili olarak kabul edilen yer, Zonguldak ilidir. Zonguldak il olarak kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra, 1 Nisan 1924 tarihinde yürürlüğe giren Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun 60. maddesi gereği sancaklar kaldırıldığında, Zonguldak bağımsız bir mutasarrıflıktan vilayet haline getirilmiştir. Bu nedenle, Zonguldak ili Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk ili olarak kabul edilir. İl merkezi olan Zonguldak şehri, bu dönemde Zonguldak Vilayeti'nin merkezi olmuştur. İlçeleri, şehrin büyüklüğü ve nüfusu göz önüne alındığında, o dönemdeki ilçelerden biri olan Ereğli'dir. Bu nedenle Zonguldak ilçesi değil, Zonguldak ili Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk ili olarak kabul edilir.
Türkiye Cumhuriyetinin İlk İli Zonguldak; 1 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı Teşkilat- ı Esasiye Kanunu’ nun 60. maddesine göre sancaklar kaldırılınca, Zonguldak bağımsız mutasarrıflığı, Vilayet yapılmıştır.
Zonguldak Kentinin Tarihçesi
Zonguldak'ın tarihi, kömür madenlerinin işletilmeye başlanmasıyla başlar. Madenlerin faaliyete geçmesiyle yerli ve yabancı sermaye girişi başlamış, bu da yeni bir yerleşim birimi olan Zonguldak'ın doğmasına yol açmıştır. 1896 yılına kadar yapılan yazışmalarda Zonguldak, Ereğli livasına bağlı "Zonguldak nam mevki" olarak anılmıştır.
1893'te Zonguldak limanı mendireğinin inşası ile faaliyet sahası daha da genişlemiş, nüfus ve bina sayısı artmıştır. Bu nedenle 1899 yılında Elvan Köyü'nün mahallesi olan Zonguldak mevki, kaza olmuş ve Zonguldak 1920 yılına kadar kaza teşkilatı olarak yönetilmiştir. Ancak maden cevherinin üretimi ve satışı arttıkça, şehirde nüfus ve yapı adedi de arttığından, Zonguldak 1 Haziran 1920 tarihinde kaza sınıfından çıkarılarak mutasarrıflık (ilçe) sınıfına alınmıştır.
Cumhuriyet döneminde Zonguldak, havza hak ettiği önemi görmüş ve 1 Nisan 1924 tarihinde Cumhuriyet sonrası kurulan ilk il olmuştur.
Yörenin Tarihi
Frigler Dönemi
Ege göç kavimleri İç Anadolu'ya yayıldıklarında, Zonguldak yöresine yerleşerek bölgenin bilinen ilk halkını oluşturmuşlardır. Frigler ve diğer oymaklar, maden işletmeciliği ve el sanatlarında gelişme elde etmişlerdir. Ancak, Kimmer beylerinin saldırıları sonucu Frigler zayıflamış, ardından Med devleti ile savaşlar yaşayarak Anadolu'yu terk etmişlerdir.
Kolonileştirme Dönemi
Lidya Devleti kuzeye doğru genişleyerek Zonguldak yöresinde üstünlük sağlamıştır. Aynı dönemde Megaralılar ve Boityalılar, Karadeniz kıyılarından mallar getirerek ticari iskeleler kurmuşlardır. Persler, Lidya egemenliğine son vermiştir.
Zonguldak Kentinin Tarihçesi
Persler Anadolu'yu yönetirken, koloni kentlerin yönetimine pek karışmamıştır. Ancak İskender'in Anadolu'ya geçişi ile Pers üstünlüğü sona ermiştir.
İskender ve Britanya Krallığı
İskender, bölgeyi Makedonyalı subayların yönetimine bırakmış, ancak Kimmer beyleri ve diğer oymaklarla savaşlar yaşanmıştır.
Romalılar Dönemi
Romalılar Herakleia ve çevresini ele geçirmiş, Herakleia yağmalanmıştır. Bu dönemde bölge ticaret ve yapılar açısından gelişmiştir.
Bizans Dönemi
395'te Roma ikiye bölünmüş, bölge Bizans'ın egemenliği altına girmiştir. Bizans döneminde Herakleia ve Amastris önemli ticaret merkezleri haline gelmiştir.
Anadolu Selçuklu Dönemi
Türklerin Anadolu'ya yayıldığı dönemde, Zonguldak çevresi küçük kale-kasaba görünümündedir. Emir Karatekin bölgeyi ele geçirmiş, ancak sürekli Türk egemenliği altında kalamamıştır.
Osmanlı Dönemi
Osmanlılar, Zonguldak bölgesini 1392'de kazanmış, ancak kıyı şehirlerini Cenevizlilerden satın almışlardır. 1402 Ankara Savaşı sonrası bölge Candaroğulları Beyliği'ne geçmiştir. Daha sonra Osmanlılar tekrar bölgeyi ele geçirmiş ve yönetimlerini sağlamıştır.
Alemdar Olayı
Alemdar gemisi, 1921 yılında Karadeniz'e kaçırılmış, ancak Fransızlar gemiyi geri almaya çalışmıştır. Bu olay Alemdar Olayı olarak bilinir ve gemi Türk milisleri tarafından kurtarılmıştır.
Cumhuriyet Dönemi
Zonguldak, 1920'de mutasarrıflık olarak kurulmuş, ardından Cumhuriyetin ilanı sonrası Türkiye'nin ilk il merkezi olmuştur. İlçe sayısı zamanla artmış ve azalmıştır.
Türkiye'nin İlk İli ve İlçesi Hangisidir?
Türkiye'nin ilk ili ve ilçesi konusunda kesin bir cevap vermek zordur, çünkü bu sorunun cevabı tarihsel süreçlere ve tanımlara bağlı olarak değişebilir.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan önce, Osmanlı İmparatorluğu'nun idari birimleri olan vilayetler, sancaklar ve kazalardan oluşuyordu. Bu birimlerin sınırları ve isimleri zaman içinde değişiklik gösteriyordu.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra, 1922 yılında vilayetlerin yerine iller, sancakların yerine ilçeler, kazaların yerine bucaklar ve nahiye adı verilen yeni idari birimler oluşturuldu. Bu yeni sistemde, Türkiye'nin ilk illeri ve ilçeleri, eski vilayet ve sancakların isimlerini ve sınırlarını koruyan birimlerdi.
Bu sistemde, Türkiye'nin ilk illeri Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çorum, Diyarbakır, Edirne, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Giresun, Hakkari, Hatay, İstanbul, İzmir, Kars, Kastamonu, Kayseri, Kocaeli, Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Maraş, Mardin, Mersin, Muğla, Muş, Ordu, Rize, Samsun, Sivas, Şanlıurfa, Tokat, Trabzon, Van, Yozgat ve Zonguldak'tı.
Türkiye'nin ilk ilçeleri ise, bu illere bağlı olan eski sancakların isimlerini ve sınırlarını koruyan birimlerdi. Örneğin, Ankara ilinin ilk ilçeleri Ankara, Beypazarı, Çankırı, Çubuk, Haymana, Kalecik, Kızılcahamam, Nallıhan, Polatlı, Şereflikoçhisar ve Yozgat'tı.
Kaynak: (Zonguldak İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, "Zonguldak Tarihi."[URL: https://zonguldak.tarimorman.gov.tr/]
